बिनित कुमार तिरुवा
जनपत्रकार संगठन नेपाल केन्द्रीय सदस्य
आजको डिजिटल युगमा सूचना र समाचारको महत्त्व अझ बढेको छ। सामाजिक सञ्जालको बढ्दो प्रभाव र झूटा समाचारको प्रसारणले गर्दा जिम्मेवार पत्रकारिताको आवश्यकता पहिले भन्दा बढी महसुस भइरहेको छ। यस लेखमा हामी नेपाली समाजमा पत्रकारिताको भूमिका र यसको गुणस्तर कस्तो हुनुपर्छ भन्ने विषयमा चर्चा गर्नेछौं।
पत्रकारिताको मूल आधार सत्यनिष्ठा र निष्पक्षता हो। हामीले गर्ने पत्रकारिता जनताको आवाज बन्नुपर्छ, कुनै राजनीतिक दल, व्यापारिक संस्था वा शक्ति केन्द्रको मुखपत्र होइन। सत्य तथ्यलाई तोडमोड नगरी, आफ्नो विचारधारा वा स्वार्थ नमिसाई, जस्ताको तस्तै प्रस्तुत गर्नु जिम्मेवार पत्रकारको दायित्व हो।
पत्रकारले कुनै पनि घटना वा विषयको सबै पक्षको कुरा सुन्नुपर्छ। एकतर्फी समाचार प्रस्तुत गरेर समाजमा भ्रम फैलाउने काम गर्नु हुँदैन। समाचारमा संतुलन कायम राख्नु, तथ्यलाई तथ्यकै रूपमा प्रस्तुत गर्नु र व्यक्तिगत धारणालाई समाचारबाट अलग राख्नु आवश्यक छ।
हामीले गर्ने पत्रकारिता अनुसन्धानमूलक हुनुपर्छ। सतही रूपमा समाचार संकलन गरेर मात्र हुँदैन, विषयको गहिराइमा पुगेर त्यसको जरा पत्ता लगाउनुपर्छ। भ्रष्टाचार, अनियमितता, मानव अधिकार उल्लंघन जस्ता विषयमा गहन अनुसन्धान गरी त्यसको पर्दाफास गर्नु पत्रकारिताको महत्त्वपूर्ण पक्ष हो।
आज सामाजिक सञ्जालमा अफवाह र झूटा समाचारको बाढी आइरहेको छ। यस्तो अवस्थामा पत्रकारले तथ्य र प्रमाणमा आधारित रिपोर्टिङ गर्नुपर्छ। कुनै पनि समाचारलाई पुष्टि नगरी प्रकाशित गर्नु हुँदैन।
पत्रकारिता जनताको आवाज हो। समाजका कमजोर, सीमान्तकृत र पिछडिएका वर्गको आवाज बन्नु पत्रकारिताको प्रमुख दायित्व हो। हामीले गर्ने पत्रकारिताले जातीय, लैंगिक, क्षेत्रीय र वर्गीय विभेदलाई चिर्ने काम गर्नुपर्छ।
ग्रामीण क्षेत्रका समस्या, महिला हिंसा, बालश्रम, दलित उत्पीडन जस्ता विषयलाई प्राथमिकता दिएर समाचार संकलन गर्नुपर्छ। सहरी केन्द्रित समाचारले मात्र देशको समग्र चित्रण गर्न सक्दैन।
पत्रकारिताको भाषा सरल, स्पष्ट र बोधगम्य हुनुपर्छ। जटिल र अनावश्यक शब्दहरूको प्रयोग गरेर पाठकलाई अन्योलमा पार्ने काम गर्नु हुँदैन। त्यसैगरी, आक्रामक, भड्किलो र उत्तेजक भाषाको प्रयोग गरेर समाचारलाई सनसनीखेज बनाउने प्रवृत्ति त्याग्नुपर्छ।
समाचारको शीर्षक र प्रस्तुति यथार्थपरक हुनुपर्छ। क्लिकबेट शीर्षक र भ्रामक प्रस्तुतिले अल्पकालीन फाइदा हुन सक्छ, तर यसले पत्रकारिताको विश्वसनीयतामा दीर्घकालीन असर पार्छ।
आजको युग डिजिटल युग हो। अनलाइन पत्रकारिताको बढ्दो प्रभावसँगै यसका चुनौतीहरू पनि बढेका छन्। तत्काल समाचार प्रकाशित गर्ने होडबाजीमा तथ्य जाँच नगरी गलत सूचना फैलाउने जोखिम बढेको छ।
डिजिटल पत्रकारितामा लाग्नेहरूले पनि पत्रकारिताका आधारभूत सिद्धान्तहरूलाई पालना गर्नुपर्छ। सोसल मिडियामा व्यक्तिगत विचार व्यक्त गर्दा पनि पत्रकारिक मर्यादा कायम राख्नुपर्छ।
पत्रकारिता एक जिम्मेवार पेशा हो। पत्रकारले पेशागत आचारसंहिताको पालना गर्नुपर्छ। स्रोतको गोपनीयता, व्यक्तिगत गोपनीयताको सम्मान, बालबालिका र पीडितको संरक्षण, घुस र उपहार नलिने, विज्ञापनदाताको दबाबमा नआउने जस्ता आचारसंहिताको पालना गर्नु आवश्यक छ।
नेपाल पत्रकार महासंघले जारी गरेको आचारसंहिता र प्रेस काउन्सिल नेपालका नियमहरूको पालना गर्दै पत्रकारले आफ्नो पेशागत मर्यादा कायम राख्नुपर्छ।
हामीले गर्ने पत्रकारिता सत्यनिष्ठ, निष्पक्ष, अनुसन्धानमूलक र जनमुखी हुनुपर्छ। आर्थिक, राजनीतिक र व्यापारिक स्वार्थको प्रभावबाट मुक्त रहेर स्वतन्त्र पत्रकारिता गर्नु आजको आवश्यकता हो।
पत्रकारिता केवल समाचार संकलन र प्रसारण मात्र होइन, यो समाज परिवर्तनको माध्यम पनि हो। जिम्मेवार पत्रकारिताले लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउँछ, सुशासन कायम गर्न मद्दत गर्छ र समाजमा जागरण ल्याउँछ।
आजको चुनौतीपूर्ण परिवेशमा हामीले गर्ने पत्रकारिता जनताको हित र राष्ट्रको समृद्धिमा समर्पित हुनुपर्छ। पत्रकारले सधैं सत्यको पक्षमा उभिएर, निडर भएर आफ्नो दायित्व निर्वाह गर्नुपर्छ। यसरी मात्र पत्रकारिताले आफ्नो वास्तविक भूमिका निर्वाह गर्न सक्छ।
